NEW YORK – In haar memoires uit 1993,The Thaw Generation: Coming of Age in the Post-Stalin Era, wijst Ljudmila Alexejeva erop dat er geen goed Russisch woord bestaat voor “dissident.” Een term die soms in plaats daarvan werd gebruikt, laat zich vertalen als “andersdenkenden.” In de loop der tijd heeft de Sovjet-pers de Engelse term overgenomen en naar disidenty verwezen. Alexejeva, die deze maand op 91-jarige leeftijd overleden is, viel zeker in die categorie.
Alexejeva, die als historicus was opgeleid, werd alom erkend als de meest vooraanstaande mensenrechtenadvocaat van Rusland. In 1976, twintig jaar na de “geheime toespraak” van Nikita Chroesjtsjov waarin hij de misdaden van Stalin veroordeelde, behoorde Alexejeva tot de oprichters van de Moskouse Helsinki Groep, die in de gaten wilde houden of de Sovjets zich aan de Helsinki Akkoorden zouden houden, die het jaar daarvóór door 35 regeringen uit Europa en Noord-Amerika waren gesloten.
Het doel van de Akkoorden, grotendeels het gevolg van een initiatief van de Sovjet-Unie, was de verbetering van de relaties tussen de tegenstanders uit de Koude Oorlog – en, voor Sovjet-leider Leonid Brezjnev, het formaliseren van de internationale erkenning van de nationale grenzen van na de Tweede Wereldoorlog. De Sovjets wilden zó graag een akkoord dat zij voorwaarden accepteerden die, destijds nauwelijks opgemerkt, de voornaamste internationale mensenrechtennormen van na de Tweede Wereldoorlog omvatten. Via de Helsinki Akkoorden stemde de Sovjet-Unie er feitelijk mee in gebonden te zijn aan de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens uit 1948, die zij eerder geweigerd had te steunen.
Brezjnev was zo blij dat hij erin was geslaagd de Helsinki Akkoorden goedgekeurd te krijgen, dat hij de volledige tekst liet afdrukken in de officiële krant van de Communistische Partij, de Pravda. Dat is hoe Alexejeva en haar mede-disidenty de mensenrechtenparagrafen van het akkoord konden lezen. Vervolgens richtten zij de Moskouse Helsinki Groep op om de naleving door de Sovjet-regering van het akkoord te kunnen controleren en schendingen te rapporteren.
De kleine organisatie had een bovenmaatse historische invloed. Volgens Robert Gates, die in 1991 directeur van de CIA werd, ten tijde van de doodsstrijd van de Sovjet-Unie, hadden degenen die de naleving van de Helsinki Akkoorden hadden gecontroleerd misschien wel meer gedaan om het Sovjet-imperium op de knieën te krijgen dan de CIA zelf.
Uiteraard vatte het Kremlin de acties van de Moskouse Helsinki Groep niet lichtvaardig op. Leden van de groep – inclusief de voorzitter, de natuurkundige Joeri Orlov – werden gevangengezet. Alexejeva kreeg de keuze tussen gevangenis of verbanning, en koos voor verbanning naar de Verenigde Staten, waar zij een belangrijke rol bleef spelen in de verdediging van de mensenrechten in de Sovjet-Unie.
Project Syndicate is returning to Climate Week NYC with an even more expansive program. Join us live on September 22 as we welcome speakers from around the world at our studio in Manhattan to address critical dimensions of the climate debate.
Register Now
Destijds reageerden een paar collega's en ik op de gevangenzetting van de leden van de Moskouse Helsinki Groep, evenals op die van andere disidenty, met de oprichting van Helsinki Watch, een in de VS gevestigde organisatie, gericht op het bevrijden van deze mensen. Alexejeva was van onschatbare waarde voor onze inspanningen, omdat zij ons gedetailleerde, betrouwbare informatie verschafte over wat er met haar kameraden gebeurde.
Het decennium daarna, toen Helsinki Watch zich ontwikkelde tot de wereldwijd erkende groep Human Rights Watch, bleven de bijdragen van Alexejeva vrucht dragen. Als historicus was zij vastbesloten de juiste feiten op een rijtje te krijgen en ervoor te zorgen dat we voldoende context hadden. Haar aanpak droeg bij tot de totstandkoming van de onderzoeksmethodologie van Human Rights Watch, die van essentieel belang is gebleken voor onze reputatie dat wij niet alleen snel maar ook gepast op de ontwikkelingen reageerden, op basis van accurate informatie. Als directeur van het jonge Human Rights Watch leunde ik zeer op Alexejeva, die ook mijn vriendin werd.
Eind jaren tachtig, toen Michael Gorbatsjov disidenty uit de gevangenis begon vrij te laten, keerde Alexejeva terug naar Moskou, waar zij de Moskouse Helsinki Groep nieuw leven inblies. In 1982 had deze groep zich gedwongen gezien alle activiteiten op te schorten, omdat al haar leden in de gevangenis zaten of waren verbannen. Sindsdien heeft de organisatie telkens opnieuw strijd gevoerd met de Russische overheid en heeft zij zich geweerd tegen de steeds despotischer optredende Vladimir Poetin.
Onder Poetin is de uitdaging van het overeind houden van de mensenrechten in Rusland acuut gebleven. Het Kremlin heeft het sommige buitenlandse donoren, waaronder de Open Society Foundations, in feite verboden om subsidies in Rusland te verstrekken, en heeft de eis ingevoerd dat organisaties die geld uit het buitenland ontvangen verklaren “buitenlandse agenten” – in wezen spionnen – te zijn.
Dergelijk beleid heeft de Moskouse Helsinki Groep hard getroffen, omdat zij zich gedwongen zag ervoor te kiezen een groot deel van haar financiering kwijt te raken, en daardoor ook een groot deel van haar staf. Toch is de groep blijven bestaan.
Hoewel Alexejeva Poetin heeft bekritiseerd, heeft hij schoorvoetend respect voor haar betoond, wellicht omdat hij haar als een Russische patriot zag. Bij één gelegenheid viel de jaarlijkse ontmoeting van Poetin met leiders van de mensenrechtenbeweging samen met haar verjaardag, zodat hij een boeket bloemen voor haar meebracht. Hij feliciteerde haar opnieuw met haar negentigste verjaardag.
Ik betwijfel of Alexejeva onder de inruk was van dergelijke gebaren. Maar zij weerspiegelen het respect dat zij kreeg, en haar vastberadenheid om zich beschaafd te gedragen, zelfs in de omgang met haar tegenstanders. Zij wist waar zij voor stond, en dat geldt ook voor de vele mensen die hebben geprofiteerd van haar tomeloze inzet om de mensenrechten te beschermen.
To have unlimited access to our content including in-depth commentaries, book reviews, exclusive interviews, PS OnPoint and PS The Big Picture, please subscribe
The International Monetary Fund’s surcharge policy has led to an unseemly state of affairs: countries in financial distress have become the largest source of net revenue to the Fund in recent years. These surcharges must be eliminated or, at the very least, adjusted to reduce the excessive burden on highly indebted countries.
decry the counterproductive practice of imposing additional fees on countries in debt distress.
When it comes to alleviating the severe demographic crisis that China faces, prohibiting international adoptions of Chinese children amounts to a mere drop in the bucket. Still, the government's decision to do so is significant, as it reflects a long-overdue recognition that people should not be viewed as a burden.
welcomes the government's apparent recognition that a severe demographic crisis looms.
With less than two months to go until the US presidential election, the candidates’ opposing worldviews, objectives, and priorities – and their implications for international relations, the economy, and democracy – have come into sharper focus. While it is impossible to know exactly what a leader will do once in office, the contours of both a Donald Trump and a Kamala Harris presidency are remarkably well defined.
NEW YORK – In haar memoires uit 1993,The Thaw Generation: Coming of Age in the Post-Stalin Era, wijst Ljudmila Alexejeva erop dat er geen goed Russisch woord bestaat voor “dissident.” Een term die soms in plaats daarvan werd gebruikt, laat zich vertalen als “andersdenkenden.” In de loop der tijd heeft de Sovjet-pers de Engelse term overgenomen en naar disidenty verwezen. Alexejeva, die deze maand op 91-jarige leeftijd overleden is, viel zeker in die categorie.
Alexejeva, die als historicus was opgeleid, werd alom erkend als de meest vooraanstaande mensenrechtenadvocaat van Rusland. In 1976, twintig jaar na de “geheime toespraak” van Nikita Chroesjtsjov waarin hij de misdaden van Stalin veroordeelde, behoorde Alexejeva tot de oprichters van de Moskouse Helsinki Groep, die in de gaten wilde houden of de Sovjets zich aan de Helsinki Akkoorden zouden houden, die het jaar daarvóór door 35 regeringen uit Europa en Noord-Amerika waren gesloten.
Het doel van de Akkoorden, grotendeels het gevolg van een initiatief van de Sovjet-Unie, was de verbetering van de relaties tussen de tegenstanders uit de Koude Oorlog – en, voor Sovjet-leider Leonid Brezjnev, het formaliseren van de internationale erkenning van de nationale grenzen van na de Tweede Wereldoorlog. De Sovjets wilden zó graag een akkoord dat zij voorwaarden accepteerden die, destijds nauwelijks opgemerkt, de voornaamste internationale mensenrechtennormen van na de Tweede Wereldoorlog omvatten. Via de Helsinki Akkoorden stemde de Sovjet-Unie er feitelijk mee in gebonden te zijn aan de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens uit 1948, die zij eerder geweigerd had te steunen.
Brezjnev was zo blij dat hij erin was geslaagd de Helsinki Akkoorden goedgekeurd te krijgen, dat hij de volledige tekst liet afdrukken in de officiële krant van de Communistische Partij, de Pravda. Dat is hoe Alexejeva en haar mede-disidenty de mensenrechtenparagrafen van het akkoord konden lezen. Vervolgens richtten zij de Moskouse Helsinki Groep op om de naleving door de Sovjet-regering van het akkoord te kunnen controleren en schendingen te rapporteren.
De kleine organisatie had een bovenmaatse historische invloed. Volgens Robert Gates, die in 1991 directeur van de CIA werd, ten tijde van de doodsstrijd van de Sovjet-Unie, hadden degenen die de naleving van de Helsinki Akkoorden hadden gecontroleerd misschien wel meer gedaan om het Sovjet-imperium op de knieën te krijgen dan de CIA zelf.
Uiteraard vatte het Kremlin de acties van de Moskouse Helsinki Groep niet lichtvaardig op. Leden van de groep – inclusief de voorzitter, de natuurkundige Joeri Orlov – werden gevangengezet. Alexejeva kreeg de keuze tussen gevangenis of verbanning, en koos voor verbanning naar de Verenigde Staten, waar zij een belangrijke rol bleef spelen in de verdediging van de mensenrechten in de Sovjet-Unie.
PS Events: Climate Week NYC 2024
Project Syndicate is returning to Climate Week NYC with an even more expansive program. Join us live on September 22 as we welcome speakers from around the world at our studio in Manhattan to address critical dimensions of the climate debate.
Register Now
Destijds reageerden een paar collega's en ik op de gevangenzetting van de leden van de Moskouse Helsinki Groep, evenals op die van andere disidenty, met de oprichting van Helsinki Watch, een in de VS gevestigde organisatie, gericht op het bevrijden van deze mensen. Alexejeva was van onschatbare waarde voor onze inspanningen, omdat zij ons gedetailleerde, betrouwbare informatie verschafte over wat er met haar kameraden gebeurde.
Het decennium daarna, toen Helsinki Watch zich ontwikkelde tot de wereldwijd erkende groep Human Rights Watch, bleven de bijdragen van Alexejeva vrucht dragen. Als historicus was zij vastbesloten de juiste feiten op een rijtje te krijgen en ervoor te zorgen dat we voldoende context hadden. Haar aanpak droeg bij tot de totstandkoming van de onderzoeksmethodologie van Human Rights Watch, die van essentieel belang is gebleken voor onze reputatie dat wij niet alleen snel maar ook gepast op de ontwikkelingen reageerden, op basis van accurate informatie. Als directeur van het jonge Human Rights Watch leunde ik zeer op Alexejeva, die ook mijn vriendin werd.
Eind jaren tachtig, toen Michael Gorbatsjov disidenty uit de gevangenis begon vrij te laten, keerde Alexejeva terug naar Moskou, waar zij de Moskouse Helsinki Groep nieuw leven inblies. In 1982 had deze groep zich gedwongen gezien alle activiteiten op te schorten, omdat al haar leden in de gevangenis zaten of waren verbannen. Sindsdien heeft de organisatie telkens opnieuw strijd gevoerd met de Russische overheid en heeft zij zich geweerd tegen de steeds despotischer optredende Vladimir Poetin.
Onder Poetin is de uitdaging van het overeind houden van de mensenrechten in Rusland acuut gebleven. Het Kremlin heeft het sommige buitenlandse donoren, waaronder de Open Society Foundations, in feite verboden om subsidies in Rusland te verstrekken, en heeft de eis ingevoerd dat organisaties die geld uit het buitenland ontvangen verklaren “buitenlandse agenten” – in wezen spionnen – te zijn.
Dergelijk beleid heeft de Moskouse Helsinki Groep hard getroffen, omdat zij zich gedwongen zag ervoor te kiezen een groot deel van haar financiering kwijt te raken, en daardoor ook een groot deel van haar staf. Toch is de groep blijven bestaan.
Hoewel Alexejeva Poetin heeft bekritiseerd, heeft hij schoorvoetend respect voor haar betoond, wellicht omdat hij haar als een Russische patriot zag. Bij één gelegenheid viel de jaarlijkse ontmoeting van Poetin met leiders van de mensenrechtenbeweging samen met haar verjaardag, zodat hij een boeket bloemen voor haar meebracht. Hij feliciteerde haar opnieuw met haar negentigste verjaardag.
Ik betwijfel of Alexejeva onder de inruk was van dergelijke gebaren. Maar zij weerspiegelen het respect dat zij kreeg, en haar vastberadenheid om zich beschaafd te gedragen, zelfs in de omgang met haar tegenstanders. Zij wist waar zij voor stond, en dat geldt ook voor de vele mensen die hebben geprofiteerd van haar tomeloze inzet om de mensenrechten te beschermen.
Vertaling: Menno Grootveld