fischer196_ Li JieVCG via Getty Images_chinadrought Li Jie/VCG via Getty Images

Het einde van de stabiliteit

BERLIJN – De wereld gaat gebukt onder een buitengewone samenloop van crises, waaronder de Russische aanvalsoorlog in Europa, de aanhoudende COVID-19-pandemie, ingrijpende ontwrichtingen van de handel en de aanbodketens, inflatie, voedselonzekerheid en alle morbide symptomen van de klimaatverandering. Hoewel de wereldorde die na de Tweede Wereldoorlog is opgebouwd verre van volmaakt was, bood zij in ieder geval stabiliteit en ruime mogelijkheden voor internationale samenwerking. Maar nu lijkt zij uit elkaar te vallen.

Rusland, een nucleaire grootmacht, heeft zonder goede reden een buurland aangevallen en lukraak mensen vermoord die het nog steeds zijn ʻbroedersʼ en ʻzustersʼ noemt. Al zes maanden voert het Kremlin een bloedige veroveringscampagne die meer past bij de jaren veertig van de vorige eeuw dan bij de jaren twintig van deze eeuw.

En Oost-Europa is niet alleen. Het spook van de oorlog – evenals een conflict tussen de twee grootmachten van de eenentwintigste eeuw – doemt ook op boven de Straat van Taiwan. China verhoogt zijn militaire dreiging tegen Taiwan, waardoor het risico van een directe gewapende confrontatie met de Verenigde Staten toeneemt.

Evenmin mogen we Iran vergeten, dat zijn nucleaire programma serieus heeft voortgezet sinds de voormalige Amerikaanse president Donald Trump de VS in 2018 uit het Joint Comprehensive Plan of Action heeft teruggetrokken. Een nucleair bewapend Iran zou een nieuw permanent risico van oorlog introduceren in een regio die al overladen is met geopolitieke spanningen en volatiliteit.

Oost-Europa, de Straat van Taiwan en het Midden-Oosten vormen samen een drieluik van buitengewoon gevaarlijke crises die de wereldorde van na de Koude Oorlog, en haar kernbeginselen van geweldloosheid, internationale samenwerking en economische mondialisering ontrafelen. De voornaamste begunstigden van die orde – Oost-Azië en westerse geavanceerde economieën zoals Duitsland – ondervinden reeds de gevolgen van deze ingrijpende vernietiging. Versnipperde aanbodketens, het instorten van de handel en een snel stijgende inflatie zijn het bewijs van een nieuwe economische realiteit.

Toen met de ineenstorting van de Sovjet-Unie een einde kwam aan de Koude Oorlog en zijn nulsom-confrontatie tussen rivaliserende geopolitieke blokken, kon het Westen munt slaan uit zijn overwinning omdat het een aantrekkelijk alternatief model te bieden leek te hebben. De boodschap aan post-communistische en andere ontwikkelingslanden en opkomende economieën was: ʻVolg ons voorbeeld. Een markteconomie en democratie zullen moderniteit, welvaart en stabiliteit brengen.ʼ

Secure your copy of PS Quarterly: The Climate Crucible
PS_Quarterly_Q3-24_1333x1000_No-Text

Secure your copy of PS Quarterly: The Climate Crucible

The newest issue of our magazine, PS Quarterly: The Climate Crucible, is here. To gain digital access to all of the magazine’s content, and receive your print copy, subscribe to PS Premium now.

Subscribe Now

Maar buiten de Europese Unie, Noord-Amerika en Oost-Azië heeft deze formule nooit echt gewerkt zoals was beloofd. De grootste economische succesverhalen waren te vinden in landen als China en Singapore, die enkele markthervormingen doorvoerden, maar geen democratie introduceerden. En toen de financiële crisis van 2008 uitbrak in de VS en zich snel verspreidde naar de rest van de wereld, begonnen velen te twijfelen aan de superioriteit van het westerse model.

De vraag is nu of de nieuwe rivaliteit tussen de grootmachten zal uitgroeien tot een bredere systeemconfrontatie tussen democratie (de VS en Europa) en autoritarisme (China en Rusland). Staat een tweede Koude Oorlog voor de deur?

Er zijn genoeg aanwijzingen dat dit zo is. Maar de situatie is nu ook veel moeilijker en gecompliceerder dan aan het eind van de jaren veertig, toen de eerste Koude Oorlog begon. Aan het nieuwe-oude risico van gewelddadige conflicten (in Europa, Oost-Azië of het Midden-Oosten) moeten de steeds ernstiger wordende gevolgen van de klimaatverandering worden toegevoegd. Zoals de ongekende hittegolven van deze zomer in zowel China als Europa hebben aangetoond, zal de klimaatcrisis de nieuwe geopolitieke en economische crises nog versterken. De mensheid kan het zich niet langer veroorloven investeringen in aanpassing aan en beperking van de klimaatverandering te negeren of uit te stellen, waarvoor een volledige herinrichting van de geïndustrialiseerde samenlevingen in de wereld nodig zal zijn.

De eerste Koude Oorlog werd uiteindelijk beslist door de kernwapenwedloop en de superioriteit van het westerse economische systeem. Deze zal worden beslist door het vermogen om een rechtvaardigere wereldorde op te bouwen en de klimaatcrisis op te lossen. Om te winnen zullen de westerse democratieën iets moeten bieden dat werkelijk iedereen ten goede komt. Hoewel militaire bewapening belangrijk zal blijven als afschrikking tegen potentiële tegenstanders, zullen de voornaamste beslissingen op andere gebieden worden genomen.

Het is belangrijk om bij de klimaatcrisis voor ogen te houden dat deze niet typerend is voor de historische ontwikkeling van menselijke samenlevingen. Terwijl de meeste crises zich voordoen binnen het bestaande systeem en uiteindelijk uitmonden in een terugkeer naar de normaliteit, staan we nu voor een crisis van het systeem zelf. Of we het nu leuk vinden of niet, een nieuwe realiteit kondigt zichzelf aan en laat zien dat er geen terugkeer naar de status quo ante zal zijn. De vernietiging van het milieu door de mensheid en de klimaatverandering hebben elke voortzetting van de bestaande modellen onmogelijk gemaakt.

De Russische agressie vormt zeker een bedreiging, maar het is een vertrouwde bedreiging waar we mee weten om te gaan. Stijgende temperaturen, droge rivierbeddingen, uitgedroogde landschappen, dalende oogsten, acute energietekorten en ontwrichtingen van de industriële productie zijn iets anders. We weten al lang dat deze problemen eraan komen, maar we hebben er niets aan gedaan, omdat een echt doeltreffende reactie een breuk met het verleden en een systematische herziening van onze politiek, economie en samenleving zou vereisen.

De meeste landen waren niet bereid een dergelijk project op zich te nemen. Maar men moet zich afvragen: als de gevolgen van de klimaatcrisis nog pijnlijker duidelijk worden, zullen we dan nog tijd hebben om ons leven te beteren? Of zal het klimaat dan al onomkeerbare omslagpunten zijn gepasseerd en een nieuwe hitteperiode inluiden die het leven voor bijna iedereen slechter maakt?

Vertaling: Menno Grootveld

https://prosyn.org/nGQcAemnl