BERLIJN – Toen COVID-19 precies een jaar geleden de kop opstak, verkeerde de liberale democratie in crisis. Voor het eerst sinds 2001 waren er meer autocratieën dan democratieën in de wereld. Rechtse populisten waren in opmars.
Bovendien stond de norm van universele en onvervreemdbare mensenrechten onder druk, door toedoen van de regeringen van China, Rusland en zelfs de Verenigde Staten onder president Donald Trump. De repressie van de civil society en de bedreigingen voor de rechtsstraat, de vrije pers en de mensenrechten hielden in vele landen onverminderd aan. En sommige democratisch gekozen leiders (zoals de Hongaarse premier Viktor Orbán of de Turkse president Recep Tayyip Erdoğan) waren begonnen de liberale democratie van binnenuit te ontmantelen, een trend die door sommigen de derde autocratiseringsgolf is genoemd.
Maar deze anti-democratische golf stuitte op een contra-trend. In 2019 gaven meer mensen in meer landen dan ooit door te protesteren uiting aan hun ongenoegen. Regeringen in Algerije, Bolivia, Irak, Libanon en Soedan werden tot aftreden gedwongen. In Chili en Frankrijk werden regeringen onder druk gezet om controversiële wetgeving terug te draaien.
Vervolgens brak de pandemie uit, en werd de wereld geconfronteerd met een volksgezondheidscrisis en een ongekende economische krimp. Gedurende een korte periode kwamen de protestbewegingen die 2019 hadden gekenmerkt tot stilstand.
Maar hoe historisch en uniek in zijn impact op de wereld zij ook mag zijn, voor veel mensen is de pandemie slechts één crisis tussen vele andere; nu de grieven niet zijn aangepakt, is het ongenoegen weer opgebloeid. Aanvankelijk was er sprake van een golf van creatieve manieren om te protesteren, zonder lichamelijk bijeen te hoeven komen. Van online-hashtag-activisme tot het neerzetten van schoenen op lege openbare pleinen, ter vertegenwoordiging van de aan huis gebonden massaʼs, bedachten mensen tal van manieren om uiting te geven aan hun ongenoegen zonder het risico te lopen het virus te verspreiden.
En daarna namen oude en nieuwe protestbewegingen opnieuw bezit van de straat. De moord op George Floyd in Minneapolis in mei leidde tot weken van enorme betogingen tegen politiegeweld en systemisch racisme, niet alleen in de VS, maar ook in ruim zestig landen over de hele wereld. In Hong Kong blijven mensen voor democratie strijden. Chili heeft na maanden van publieke protesten een referendum gehouden over een nieuwe grondwet. In de hele wereld, van Wit-Rusland tot Thailand en India, bleven in 2020 vreedzame betogingen de kop opsteken.
Met evenveel vastberadenheid hebben overheden op veel plekken geprobeerd het ongenoegen de kop in te drukken, waarbij de pandemie als voorwendsel werd gebruikt om democratische verworvenheden aan de kant te kunnen zetten, hard te kunnen optreden tegen critici en tegenstanders, normen voor de mensenrechten uit te hollen, en de civil society te onderdrukken. De International Foundation for Electoral Systems (Internationale Stichting voor Verkiezingssystemen) heeft uitgestelde verkiezingen geteld in 69 landen, en de COVID-19 Civic Freedom Tracker registreert 130 landen met beperkingen op het recht van vergadering, terwijl vijftig landen maatregelen hebben ingevoerd die de vrijheid van meningsuiting raken.
Mensenrechtenorganisaties en officiële lichamen erkennen uiteraard dat sommige beperkingen van rechten en vrijheden een legitiem overheidsantwoord kunnen zijn op een volksgezondheidscrisis. Maar allerlei noodwetten, of technologie waarmee contacten kunnen worden achterhaald en gevolgd, zouden zogenoemde sunset clauses moeten bevatten die een automatische grens stellen aan de tijd en omvang van hun geldigheid. En social distancing-maatregelen die een beperking inhouden van het recht op vergadering – of dat nu is om de protesteren of een kerkdienst te volgen – moeten noodzakelijk, tijdelijk en proportioneel zijn, evenals niet-discriminerend. Overheden moeten de intersectie van deze rechten onderkennen, en in goed vertrouwen een transparante poging ondernemen om daar een redelijk evenwicht in te vinden.
In veel gevallen – Hongarije is het schoolvoorbeeld – hebben pogingen om de verspreiding van desinformatie tegen te gaan echter ook geleid tot het ondergraven van het vermogen van mensen om legitieme kritiek te uiten op de overheidsreactie op de gezondheidscrisis (omdat ze in de gevangenis zitten op basis van pandemie-gerelateerde noodwetten). In 28 landen werden websites geblokkeerd, of gebruikers en platforms gedwongen inhoud te verwijderen die kritisch of ongunstig werd geacht. In minstens dertien landen zijn de internet- en/of telefoondiensten sinds januari 2020 afgesloten, waardoor mensen grotendeels niet in staat zijn geweest om tijdens de pandemie potentieel levensreddende diensten en informatie te bereiken.
Nu overheden proberen social distancing-wetten, avondklokken en track-and-trace-technologie te gebruiken om critici dwars te zitten, in hechtenis te nemen of sancties op te leggen, hebben we meer dan ooit behoefte aan vreedzaam protest. Dat is de reden dat de golf van mondiale protestbewegingen blijft aanzwellen, en dat deze bewegingen – die vaak jong, vrouwelijk en intersectioneel van aard zijn – van elkaar leren, elkaar bemoedigen en in solidariteit met elkaar mobiliseren.
De democratie is méér dan louter verkiezingen en instituties. Het is een voortdurend proces van het telkens weer opnieuw onderhandelen over macht en de verdeling daarvan. Het is toevallig ook de best mogelijke manier om een post-pandemische wereld te bewerkstelligen die eerlijker is voor iedereen. Vandaag de dag staat de democratie onder zware druk, deels omdat – voor veel mensen – feitelijk bestaande liberale democratieën hun belofte niet zijn nagekomen om de rechten te waarborgen waar wij allemaal recht op hebben. Maar de mondiale protesten getuigen van een fundamenteel begrip dat de deelnemers gemeen hebben: de beste remedie voor de tekortkomingen van de democratie is méér democratie.
Vertaling: Menno Grootveld
BERLIJN – Toen COVID-19 precies een jaar geleden de kop opstak, verkeerde de liberale democratie in crisis. Voor het eerst sinds 2001 waren er meer autocratieën dan democratieën in de wereld. Rechtse populisten waren in opmars.
Bovendien stond de norm van universele en onvervreemdbare mensenrechten onder druk, door toedoen van de regeringen van China, Rusland en zelfs de Verenigde Staten onder president Donald Trump. De repressie van de civil society en de bedreigingen voor de rechtsstraat, de vrije pers en de mensenrechten hielden in vele landen onverminderd aan. En sommige democratisch gekozen leiders (zoals de Hongaarse premier Viktor Orbán of de Turkse president Recep Tayyip Erdoğan) waren begonnen de liberale democratie van binnenuit te ontmantelen, een trend die door sommigen de derde autocratiseringsgolf is genoemd.
Maar deze anti-democratische golf stuitte op een contra-trend. In 2019 gaven meer mensen in meer landen dan ooit door te protesteren uiting aan hun ongenoegen. Regeringen in Algerije, Bolivia, Irak, Libanon en Soedan werden tot aftreden gedwongen. In Chili en Frankrijk werden regeringen onder druk gezet om controversiële wetgeving terug te draaien.
Vervolgens brak de pandemie uit, en werd de wereld geconfronteerd met een volksgezondheidscrisis en een ongekende economische krimp. Gedurende een korte periode kwamen de protestbewegingen die 2019 hadden gekenmerkt tot stilstand.
Maar hoe historisch en uniek in zijn impact op de wereld zij ook mag zijn, voor veel mensen is de pandemie slechts één crisis tussen vele andere; nu de grieven niet zijn aangepakt, is het ongenoegen weer opgebloeid. Aanvankelijk was er sprake van een golf van creatieve manieren om te protesteren, zonder lichamelijk bijeen te hoeven komen. Van online-hashtag-activisme tot het neerzetten van schoenen op lege openbare pleinen, ter vertegenwoordiging van de aan huis gebonden massaʼs, bedachten mensen tal van manieren om uiting te geven aan hun ongenoegen zonder het risico te lopen het virus te verspreiden.
En daarna namen oude en nieuwe protestbewegingen opnieuw bezit van de straat. De moord op George Floyd in Minneapolis in mei leidde tot weken van enorme betogingen tegen politiegeweld en systemisch racisme, niet alleen in de VS, maar ook in ruim zestig landen over de hele wereld. In Hong Kong blijven mensen voor democratie strijden. Chili heeft na maanden van publieke protesten een referendum gehouden over een nieuwe grondwet. In de hele wereld, van Wit-Rusland tot Thailand en India, bleven in 2020 vreedzame betogingen de kop opsteken.
BLACK FRIDAY SALE: Subscribe for as little as $34.99
Subscribe now to gain access to insights and analyses from the world’s leading thinkers – starting at just $34.99 for your first year.
Subscribe Now
Met evenveel vastberadenheid hebben overheden op veel plekken geprobeerd het ongenoegen de kop in te drukken, waarbij de pandemie als voorwendsel werd gebruikt om democratische verworvenheden aan de kant te kunnen zetten, hard te kunnen optreden tegen critici en tegenstanders, normen voor de mensenrechten uit te hollen, en de civil society te onderdrukken. De International Foundation for Electoral Systems (Internationale Stichting voor Verkiezingssystemen) heeft uitgestelde verkiezingen geteld in 69 landen, en de COVID-19 Civic Freedom Tracker registreert 130 landen met beperkingen op het recht van vergadering, terwijl vijftig landen maatregelen hebben ingevoerd die de vrijheid van meningsuiting raken.
Mensenrechtenorganisaties en officiële lichamen erkennen uiteraard dat sommige beperkingen van rechten en vrijheden een legitiem overheidsantwoord kunnen zijn op een volksgezondheidscrisis. Maar allerlei noodwetten, of technologie waarmee contacten kunnen worden achterhaald en gevolgd, zouden zogenoemde sunset clauses moeten bevatten die een automatische grens stellen aan de tijd en omvang van hun geldigheid. En social distancing-maatregelen die een beperking inhouden van het recht op vergadering – of dat nu is om de protesteren of een kerkdienst te volgen – moeten noodzakelijk, tijdelijk en proportioneel zijn, evenals niet-discriminerend. Overheden moeten de intersectie van deze rechten onderkennen, en in goed vertrouwen een transparante poging ondernemen om daar een redelijk evenwicht in te vinden.
In veel gevallen – Hongarije is het schoolvoorbeeld – hebben pogingen om de verspreiding van desinformatie tegen te gaan echter ook geleid tot het ondergraven van het vermogen van mensen om legitieme kritiek te uiten op de overheidsreactie op de gezondheidscrisis (omdat ze in de gevangenis zitten op basis van pandemie-gerelateerde noodwetten). In 28 landen werden websites geblokkeerd, of gebruikers en platforms gedwongen inhoud te verwijderen die kritisch of ongunstig werd geacht. In minstens dertien landen zijn de internet- en/of telefoondiensten sinds januari 2020 afgesloten, waardoor mensen grotendeels niet in staat zijn geweest om tijdens de pandemie potentieel levensreddende diensten en informatie te bereiken.
Nu overheden proberen social distancing-wetten, avondklokken en track-and-trace-technologie te gebruiken om critici dwars te zitten, in hechtenis te nemen of sancties op te leggen, hebben we meer dan ooit behoefte aan vreedzaam protest. Dat is de reden dat de golf van mondiale protestbewegingen blijft aanzwellen, en dat deze bewegingen – die vaak jong, vrouwelijk en intersectioneel van aard zijn – van elkaar leren, elkaar bemoedigen en in solidariteit met elkaar mobiliseren.
De democratie is méér dan louter verkiezingen en instituties. Het is een voortdurend proces van het telkens weer opnieuw onderhandelen over macht en de verdeling daarvan. Het is toevallig ook de best mogelijke manier om een post-pandemische wereld te bewerkstelligen die eerlijker is voor iedereen. Vandaag de dag staat de democratie onder zware druk, deels omdat – voor veel mensen – feitelijk bestaande liberale democratieën hun belofte niet zijn nagekomen om de rechten te waarborgen waar wij allemaal recht op hebben. Maar de mondiale protesten getuigen van een fundamenteel begrip dat de deelnemers gemeen hebben: de beste remedie voor de tekortkomingen van de democratie is méér democratie.
Vertaling: Menno Grootveld