LJUBLJANA – Twee grote culturele evenementen deze zomer, de openingsceremonie van de Olympische Spelen van 2024 in Parijs en de release van Deadpool & Wolverine, bieden allebei schitterende spektakels, verzadigd van ironie. Maar dat is ongeveer alles wat ze gemeen hebben en door hun verschillen te analyseren, kunnen we de diepgaand dubbelzinnige aard van ironie vandaag de dag beter waarderen.
Ironische afstand tot de heersende sociale orde fungeert vaak als een nauwelijks verholen vorm van conformisme. Zoals Wendy Ide van The Observerschrijft over Deadpool & Wolverine, slechts de jongste aflevering in een schijnbaar nooit eindigende cyclus van Marvel-superhelden-blockbusters, kan de film ‘aanstootgevend en tegelijkertijd erg grappig zijn .… Maar hij is ook slordig en repetitief, met een overdaad aan van memes afgeleide gags, en grappen die alleen leuk zijn voor doorgewinterde insiders.’
Wat een perfecte beschrijving van hoe ideologie vandaag de dag functioneert. Omdat ze weet dat niemand haar centrale boodschap nog serieus neemt, biedt ze zelfverwijzende grappen, het hoppen tussen meerdere universums en smakeloze terzijdes die de vierde wand doorbreken. Deze zelfde benadering – ironie in dienst van de status quo – is ook de manier waarop een groot deel van het publiek een steeds gekkere en gewelddadigere wereld nog kan verdragen.
Maar Thomas Jolly, de regisseur van de Olympische openingsceremonie, herinnert ons eraan dat er ook een andere vorm van ironie beschikbaar is. Hoewel hij het Olympisch Handvest nauwgezet volgde door de gaststad en de Franse cultuur in de schijnwerpers te zetten, kreeg hij veel kritiek. Afgezien van de katholieken die de uitbeelding van de bacchanaalse festiviteiten abusievelijk interpreteerden als een bespotting van het Laatste Avondmaal, worden de negatieve reacties het best verwoord door de Hongaarse premier Viktor Orbán:
‘Westerlingen denken dat natiestaten niet langer bestaan. Ze ontkennen dat er een gemeenschappelijke cultuur is en een publieke moraal die daarop gebaseerd is. Er is geen moraal, en als je gisteren naar de opening van de Olympische Spelen hebt gekeken, dan heb je dat ook gezien.’
Dit duidt erop dat de belangen niet groter hadden kunnen zijn. Voor Orbán betekende de ceremonie de spirituele zelfmoord van Europa, terwijl het voor Jolly (en velen van ons, hoop ik) een zeldzame manifestatie was van Europa’s ware culturele nalatenschap. De wereld kreeg een proeve voorgeschoteld van het land van Descartes, de grondlegger van de moderne filosofie, wiens radicale twijfel gebaseerd was op een universeel – en daarom ‘multicultureel’ – perspectief. Hij begreep dat de eigen tradities niet beter zijn dan de vermeende ‘excentrieke’ tradities van anderen:
Project Syndicate is returning to Climate Week NYC with an even more expansive program. Join us live on September 22 as we welcome speakers from around the world at our studio in Manhattan to address critical dimensions of the climate debate.
Register Now
‘Mij was geleerd, al in mijn studententijd, dat er niets denkbaar is dat zo vreemd of zo weinig geloofwaardig is dat het niet door een of andere filosoof is verdedigd, en ik heb verder in de loop van mijn reizen ingezien dat al diegenen wier opvattingen zeer tegengesteld zijn aan de onze, toch niet noodzakelijkerwijs barbaren of wilden zijn, maar in even grote of zelfs grotere mate dan wijzelf in het bezit van rede kunnen zijn.’
Alleen door de particulariteit te relativeren kunnen we tot een authentieke universalistische positie komen. In Kantiaanse termen leidt het vasthouden aan onze etnische wortels ertoe dat we ons bezighouden met een particulier gebruik van de rede, waarbij we beperkt worden door toevallige dogmatische vooronderstellingen. In ‘Wat is Verlichting?’ stelt Kant dit onvolwassen, particuliere gebruik van de rede tegenover een meer publiek, objectief gebruik. Het eerste reflecteert en dient slechts de eigen staat, religie en instellingen, terwijl de publieke rede vereist dat we een transnationale positie innemen.
De universele rede is wat we zagen tijdens de openingsceremonie: een zeldzame glimp van de emancipatoire kern van het moderne Europa. Ja, de beelden gingen over Frankrijk en Parijs, maar de zelfverwijzende grappen maakten duidelijk dat dit geen particulier gebruik van de rede was. Jolly wist op meesterlijke wijze ironische afstand te nemen van elk ‘particulier’ institutioneel kader, inclusief dat van de Franse staat.
Conservatieven hebben gewoon ongelijk als ze de ceremonie afkeuren als een vertoon van LGBTQ+-ideologie en politiek correcte uniformiteit. Natuurlijk was er impliciete kritiek op conservatief nationalisme, maar qua inhoud en stijl was de ceremonie nog meer gericht tegen strikt politiek-correct moralisme – of ‘wokeism.’ In plaats van zich zorgen te maken over diversiteit en inclusie op de standaard politiek-correcte manier (die iedereen uitsluit die het niet eens is met een bepaalde opvatting van inclusie), liet de show iedereen toe. Het geguillotineerde zingende hoofd van Marie Antoinette stond tegenover de Mona Lisa die in de Seine dreef en een vrolijke Bacchanalia van halfnaakte lichamen. Arbeiders die de Notre Dame aan het repareren waren, dansten tijdens hun werk, en de show speelde zich niet af in een stadion, maar in de hele stad, die open blijft voor de wereld.
Zo’n ironisch en obsceen spektakel is heel ver verwijderd van steriele, humorloze politieke correctheid. De ceremonie toonde niet alleen Europa op zijn best; zij herinnerde de wereld eraan dat alleen in Europa zo’n ceremonie mogelijk is. Zij was mondiaal en multicultureel, maar de boodschap werd gebracht vanuit het perspectief van de Franse hoofdstad, de mooiste stad ter wereld. Het was een boodschap van hoop, waarin een wereld van grote diversiteit werd voorgesteld, zonder plek voor oorlog en haat.
Zet dit eens af tegen de visie van de rechtse Russische politieke filosoof Aleksandr Dugin, in een recent interview met de Braziliaanse journalist Pepe Escobar. Volgens Dugin is Europa nu irrelevant, een verrotte tuin beschermd door een hoge muur. De enige keuze is die tussen de Amerikaanse mondialistische deep state en een vreedzame nieuwe wereldorde van soevereine staten. Die zou vreedzaam zijn, suggereert hij, omdat Rusland kernwapens zou verdelen onder alle ontwikkelingslanden, zodat het principe van wederzijdse verzekerde vernietiging overal geldt.
De Amerikaanse presidentsverkiezingen van dit jaar zijn een strijd tussen de Amerikaanse deep state en Donald Trump, en zullen daarom volgens Dugin beslissen over het lot van de mensheid. Als Trump wint, is de-escalatie mogelijk; als een Democraat wint, stevenen we af op een wereldwijde oorlog en het einde van de mensheid.
Afgezet tegen wat mensen als Orbán en Dugin denken, is Jolly’s boodschap diepgaand ethisch van aard. Zij fluistert de conservatieve nationalisten in het oor: Kijk nog eens goed naar de ceremonie en schaam je voor wat je bent.
To have unlimited access to our content including in-depth commentaries, book reviews, exclusive interviews, PS OnPoint and PS The Big Picture, please subscribe
The International Monetary Fund’s surcharge policy has led to an unseemly state of affairs: countries in financial distress have become the largest source of net revenue to the Fund in recent years. These surcharges must be eliminated or, at the very least, adjusted to reduce the excessive burden on highly indebted countries.
decry the counterproductive practice of imposing additional fees on countries in debt distress.
When it comes to alleviating the severe demographic crisis that China faces, prohibiting international adoptions of Chinese children amounts to a mere drop in the bucket. Still, the government's decision to do so is significant, as it reflects a long-overdue recognition that people should not be viewed as a burden.
welcomes the government's apparent recognition that a severe demographic crisis looms.
With less than two months to go until the US presidential election, the candidates’ opposing worldviews, objectives, and priorities – and their implications for international relations, the economy, and democracy – have come into sharper focus. While it is impossible to know exactly what a leader will do once in office, the contours of both a Donald Trump and a Kamala Harris presidency are remarkably well defined.
LJUBLJANA – Twee grote culturele evenementen deze zomer, de openingsceremonie van de Olympische Spelen van 2024 in Parijs en de release van Deadpool & Wolverine, bieden allebei schitterende spektakels, verzadigd van ironie. Maar dat is ongeveer alles wat ze gemeen hebben en door hun verschillen te analyseren, kunnen we de diepgaand dubbelzinnige aard van ironie vandaag de dag beter waarderen.
Ironische afstand tot de heersende sociale orde fungeert vaak als een nauwelijks verholen vorm van conformisme. Zoals Wendy Ide van The Observerschrijft over Deadpool & Wolverine, slechts de jongste aflevering in een schijnbaar nooit eindigende cyclus van Marvel-superhelden-blockbusters, kan de film ‘aanstootgevend en tegelijkertijd erg grappig zijn .… Maar hij is ook slordig en repetitief, met een overdaad aan van memes afgeleide gags, en grappen die alleen leuk zijn voor doorgewinterde insiders.’
Wat een perfecte beschrijving van hoe ideologie vandaag de dag functioneert. Omdat ze weet dat niemand haar centrale boodschap nog serieus neemt, biedt ze zelfverwijzende grappen, het hoppen tussen meerdere universums en smakeloze terzijdes die de vierde wand doorbreken. Deze zelfde benadering – ironie in dienst van de status quo – is ook de manier waarop een groot deel van het publiek een steeds gekkere en gewelddadigere wereld nog kan verdragen.
Maar Thomas Jolly, de regisseur van de Olympische openingsceremonie, herinnert ons eraan dat er ook een andere vorm van ironie beschikbaar is. Hoewel hij het Olympisch Handvest nauwgezet volgde door de gaststad en de Franse cultuur in de schijnwerpers te zetten, kreeg hij veel kritiek. Afgezien van de katholieken die de uitbeelding van de bacchanaalse festiviteiten abusievelijk interpreteerden als een bespotting van het Laatste Avondmaal, worden de negatieve reacties het best verwoord door de Hongaarse premier Viktor Orbán:
‘Westerlingen denken dat natiestaten niet langer bestaan. Ze ontkennen dat er een gemeenschappelijke cultuur is en een publieke moraal die daarop gebaseerd is. Er is geen moraal, en als je gisteren naar de opening van de Olympische Spelen hebt gekeken, dan heb je dat ook gezien.’
Dit duidt erop dat de belangen niet groter hadden kunnen zijn. Voor Orbán betekende de ceremonie de spirituele zelfmoord van Europa, terwijl het voor Jolly (en velen van ons, hoop ik) een zeldzame manifestatie was van Europa’s ware culturele nalatenschap. De wereld kreeg een proeve voorgeschoteld van het land van Descartes, de grondlegger van de moderne filosofie, wiens radicale twijfel gebaseerd was op een universeel – en daarom ‘multicultureel’ – perspectief. Hij begreep dat de eigen tradities niet beter zijn dan de vermeende ‘excentrieke’ tradities van anderen:
PS Events: Climate Week NYC 2024
Project Syndicate is returning to Climate Week NYC with an even more expansive program. Join us live on September 22 as we welcome speakers from around the world at our studio in Manhattan to address critical dimensions of the climate debate.
Register Now
‘Mij was geleerd, al in mijn studententijd, dat er niets denkbaar is dat zo vreemd of zo weinig geloofwaardig is dat het niet door een of andere filosoof is verdedigd, en ik heb verder in de loop van mijn reizen ingezien dat al diegenen wier opvattingen zeer tegengesteld zijn aan de onze, toch niet noodzakelijkerwijs barbaren of wilden zijn, maar in even grote of zelfs grotere mate dan wijzelf in het bezit van rede kunnen zijn.’
Alleen door de particulariteit te relativeren kunnen we tot een authentieke universalistische positie komen. In Kantiaanse termen leidt het vasthouden aan onze etnische wortels ertoe dat we ons bezighouden met een particulier gebruik van de rede, waarbij we beperkt worden door toevallige dogmatische vooronderstellingen. In ‘Wat is Verlichting?’ stelt Kant dit onvolwassen, particuliere gebruik van de rede tegenover een meer publiek, objectief gebruik. Het eerste reflecteert en dient slechts de eigen staat, religie en instellingen, terwijl de publieke rede vereist dat we een transnationale positie innemen.
De universele rede is wat we zagen tijdens de openingsceremonie: een zeldzame glimp van de emancipatoire kern van het moderne Europa. Ja, de beelden gingen over Frankrijk en Parijs, maar de zelfverwijzende grappen maakten duidelijk dat dit geen particulier gebruik van de rede was. Jolly wist op meesterlijke wijze ironische afstand te nemen van elk ‘particulier’ institutioneel kader, inclusief dat van de Franse staat.
Conservatieven hebben gewoon ongelijk als ze de ceremonie afkeuren als een vertoon van LGBTQ+-ideologie en politiek correcte uniformiteit. Natuurlijk was er impliciete kritiek op conservatief nationalisme, maar qua inhoud en stijl was de ceremonie nog meer gericht tegen strikt politiek-correct moralisme – of ‘wokeism.’ In plaats van zich zorgen te maken over diversiteit en inclusie op de standaard politiek-correcte manier (die iedereen uitsluit die het niet eens is met een bepaalde opvatting van inclusie), liet de show iedereen toe. Het geguillotineerde zingende hoofd van Marie Antoinette stond tegenover de Mona Lisa die in de Seine dreef en een vrolijke Bacchanalia van halfnaakte lichamen. Arbeiders die de Notre Dame aan het repareren waren, dansten tijdens hun werk, en de show speelde zich niet af in een stadion, maar in de hele stad, die open blijft voor de wereld.
Zo’n ironisch en obsceen spektakel is heel ver verwijderd van steriele, humorloze politieke correctheid. De ceremonie toonde niet alleen Europa op zijn best; zij herinnerde de wereld eraan dat alleen in Europa zo’n ceremonie mogelijk is. Zij was mondiaal en multicultureel, maar de boodschap werd gebracht vanuit het perspectief van de Franse hoofdstad, de mooiste stad ter wereld. Het was een boodschap van hoop, waarin een wereld van grote diversiteit werd voorgesteld, zonder plek voor oorlog en haat.
Zet dit eens af tegen de visie van de rechtse Russische politieke filosoof Aleksandr Dugin, in een recent interview met de Braziliaanse journalist Pepe Escobar. Volgens Dugin is Europa nu irrelevant, een verrotte tuin beschermd door een hoge muur. De enige keuze is die tussen de Amerikaanse mondialistische deep state en een vreedzame nieuwe wereldorde van soevereine staten. Die zou vreedzaam zijn, suggereert hij, omdat Rusland kernwapens zou verdelen onder alle ontwikkelingslanden, zodat het principe van wederzijdse verzekerde vernietiging overal geldt.
De Amerikaanse presidentsverkiezingen van dit jaar zijn een strijd tussen de Amerikaanse deep state en Donald Trump, en zullen daarom volgens Dugin beslissen over het lot van de mensheid. Als Trump wint, is de-escalatie mogelijk; als een Democraat wint, stevenen we af op een wereldwijde oorlog en het einde van de mensheid.
Afgezet tegen wat mensen als Orbán en Dugin denken, is Jolly’s boodschap diepgaand ethisch van aard. Zij fluistert de conservatieve nationalisten in het oor: Kijk nog eens goed naar de ceremonie en schaam je voor wat je bent.
Vertaling: Menno Grootveld