LJUBLJANA – Het is nu een eeuw geleden sinds de dood van Vladimir Lenin en ruim drie decennia geleden dat zijn bolsjewistische project ineenstortte. Maar hoewel veel van zijn politieke leven vanuit het perspectief van vandaag zeer problematisch was, is zijn meedogenloze pragmatisme, zoals je het zou kunnen noemen, nog steeds actueel.
Denk aan Lenins bekende toewijding aan de ‘concrete analyse van de concrete situatie.’ Men moet zowel dogmatische trouw aan de zaak als gewetenloos opportunisme vermijden. Onder snel veranderende omstandigheden is de enige manier om echt trouw te blijven aan een principe – om ‘orthodox’ te blijven in de positieve zin van het woord – het veranderen van je eigen standpunt. Zo omarmden de bolsjewieken in 1922, nadat ze de burgeroorlog tegen alle verwachtingen in hadden gewonnen, de ‘Nieuwe Economische Politiek,’ die veel meer ruimte voor privé-eigendom en de markt toestond.
Om deze beslissing uit te leggen gebruikte Lenin de analogie van een bergbeklimmer die zich moet terugtrekken ‘om verder vooruit te komen.’ Na een opsomming van de successen en mislukkingen van de nieuwe Sovjetstaat, concludeerde hij: ‘Communisten die zich geen illusies maken, die niet toegeven aan moedeloosheid, en die hun kracht en flexibiliteit behouden “om steeds weer bij het begin te beginnen” bij het aanpakken van een extreem moeilijke taak, zijn niet gedoemd (en zullen naar alle waarschijnlijkheid niet ten onder gaan).’
Je hoort echo’s van Søren Kierkegaard, de Deense theoloog van wie marxisten nog veel kunnen leren. Ieder revolutionair proces, zo geloofde Lenin, is niet geleidelijk maar repetitief, een beweging van het steeds maar weer herhalen van het begin.
Hoe kunnen we beter weergeven waar we ons vandaag de dag bevinden? Na de ‘duistere ramp’ van 1989, die een definitief einde maakte aan het tijdperk dat begon met de Oktoberrevolutie van 1917, kan men niet langer enige continuïteit toeschrijven aan wat ‘links’ de afgelopen twee eeuwen heeft betekend. Hoewel onuitwisbare momenten zoals het jakobijnse hoogtepunt van de Franse Revolutie en de Oktoberrevolutie in ons geheugen gegrift zullen blijven, zijn die verhalen voorbij. Alles moet opnieuw worden doordacht vanuit een nieuw vertrekpunt.
Een frisse benadering is belangrijker dan ooit nu het mondiale kapitalisme de enige echte revolutionaire kracht is geworden. Wat overblijft van links is geobsedeerd door het beschermen van de oude verworvenheden van de welvaartsstaat, een project dat grotendeels negeert hoezeer het kapitalisme de structuur van onze samenlevingen heeft veranderd in de afgelopen decennia.
At a time when democracy is under threat, there is an urgent need for incisive, informed analysis of the issues and questions driving the news – just what PS has always provided. Subscribe now and save $50 on a new subscription.
Subscribe Now
Er zijn natuurlijk uitzonderingen. Onder de zeldzame theoretici en politici die dit proces hebben herkend voor wat het is, is Yanis Varoufakis. Hij stelt dat het kapitalisme aan het veranderen is in techno-feodalisme, en dat de traditionele antikapitalistische retoriek daarom zijn kracht verliest. De implicatie is dat we de sociaaldemocratie en haar centrale idee van een links-liberale welvaartsstaat moeten opgeven.
Op een echt leninistische manier ziet Varoufakis dat het object van onze kritische analyse (het kapitalisme) is veranderd en dat wij mee moeten veranderen. Anders helpen we het kapitalisme alleen maar om zichzelf in een nieuwe vorm nieuw leven in te blazen.
Lenins vorm van pragmatisme is zeker niet alleen beschikbaar voor links. Vorige maand riep Ami Ayalon, een voormalige leider van Shin Bet (Israëls binnenlandse veiligheidsdienst), op tot een paradigmaverschuiving: ‘Wij Israëli’s zullen pas veiligheid hebben als zij, de Palestijnen, hoop zullen hebben. Dat is de vergelijking.’ Omdat Israël pas veilig zal zijn als de Palestijnen hun eigen staat hebben, zouden de Israëlische autoriteiten Marwan Barghouti, de gevangen leider van de Tweede Intifada, moeten vrijlaten om de onderhandelingen te leiden om er een te creëren.
‘Kijk naar de Palestijnse peilingen,’ zegt Ayalon. ‘Hij is de enige leider die de Palestijnen naar een staat naast Israël kan leiden. In de eerste plaats omdat hij gelooft in het concept van twee staten, en in de tweede plaats omdat hij zijn legitimiteit heeft gewonnen door in onze gevangenissen te zitten.’ Velen zien Barghouti (die al ruim twee decennia gevangen zit) inderdaad als een soort Palestijnse Nelson Mandela.
Of kijk eens naar een nog verrassender voorbeeld. Vorige week publiceerde de Oekraïense legerleider, Valeriy Zaluzhnyi, naar aanleiding van berichten in de media dat hij mogelijk binnenkort uit zijn functie zou worden ontheven, een commentaar waarin hij zijn prioriteiten voor Oekraïne uiteenzette en de hoogste prioriteiten voor de oorlogsinspanningen aanwees. ‘De uitdaging voor onze strijdkrachten mag niet worden onderschat,’ schreef hij. ‘Het is het creëren van een compleet nieuw staatssysteem van technologische herbewapening.’
Dat betekent een verdubbeling van ‘onbemande systemen – zoals drones – samen met andere soorten geavanceerde wapens, die voor Oekraïne de beste manier zijn om te voorkomen dat we in een positionele oorlog terechtkomen, waarin we niet in het voordeel zijn.’ De ‘IJzeren Generaal,’ zoals hij soms wordt genoemd, erkende vervolgens dat Oekraïne zich moet voorbereiden op een vermindering van militaire steun, nu belangrijke bondgenoten worstelen met hun eigen politieke spanningen.
Ik zie Zaluzhnyi’s korte commentaar als een leninistische (dat wil zeggen principieel-pragmatische) interventie. Het is waar dat radicaal-linksen en Zaluzhnyi zelf deze typering als absurd zullen beschouwen, en ik ben geen expert als het gaat om de huidige machtsstrijd in Oekraïne of om Zaluzhnyi’s rol daarin. Ik zeg alleen dat Zaluzhnyi trouw aan het doel (het behouden van de onafhankelijkheid en territoriale integriteit van Oekraïne als een democratische staat) handig heeft gecombineerd met een concrete analyse van de situatie op het slagveld.
Om het ronduit te zeggen: we zijn de heroïsche fase van volksverzet tegen de indringer en persoonlijke gevechten aan het front voorbij. Oekraïne moet zich heroriënteren door nieuwe technologieën te gebruiken die geschikt zijn voor een langdurige oorlog en door de groeiende terughoudendheid van westerse landen om onbeperkt hulp te bieden vóór te zijn. Oekraïne zal ook zijn eigen zaken op orde moeten krijgen, door daadkrachtiger op te treden tegen corruptie en oligarchen, en door duidelijk te verwoorden waar het voor vecht.
Bovenal heeft Oekraïne een gedeelde visie nodig die niet bekrompen nationalistisch is of bepaald wordt door de verdenking dat Oekraïens links pro-Russisch is. Om de gevolgen van de uitputting door de oorlog te weerstaan, moeten de Oekraïners in de huid kruipen van Lenins bergbeklimmer.
To have unlimited access to our content including in-depth commentaries, book reviews, exclusive interviews, PS OnPoint and PS The Big Picture, please subscribe
At the end of a year of domestic and international upheaval, Project Syndicate commentators share their favorite books from the past 12 months. Covering a wide array of genres and disciplines, this year’s picks provide fresh perspectives on the defining challenges of our time and how to confront them.
ask Project Syndicate contributors to select the books that resonated with them the most over the past year.
LJUBLJANA – Het is nu een eeuw geleden sinds de dood van Vladimir Lenin en ruim drie decennia geleden dat zijn bolsjewistische project ineenstortte. Maar hoewel veel van zijn politieke leven vanuit het perspectief van vandaag zeer problematisch was, is zijn meedogenloze pragmatisme, zoals je het zou kunnen noemen, nog steeds actueel.
Denk aan Lenins bekende toewijding aan de ‘concrete analyse van de concrete situatie.’ Men moet zowel dogmatische trouw aan de zaak als gewetenloos opportunisme vermijden. Onder snel veranderende omstandigheden is de enige manier om echt trouw te blijven aan een principe – om ‘orthodox’ te blijven in de positieve zin van het woord – het veranderen van je eigen standpunt. Zo omarmden de bolsjewieken in 1922, nadat ze de burgeroorlog tegen alle verwachtingen in hadden gewonnen, de ‘Nieuwe Economische Politiek,’ die veel meer ruimte voor privé-eigendom en de markt toestond.
Om deze beslissing uit te leggen gebruikte Lenin de analogie van een bergbeklimmer die zich moet terugtrekken ‘om verder vooruit te komen.’ Na een opsomming van de successen en mislukkingen van de nieuwe Sovjetstaat, concludeerde hij: ‘Communisten die zich geen illusies maken, die niet toegeven aan moedeloosheid, en die hun kracht en flexibiliteit behouden “om steeds weer bij het begin te beginnen” bij het aanpakken van een extreem moeilijke taak, zijn niet gedoemd (en zullen naar alle waarschijnlijkheid niet ten onder gaan).’
Je hoort echo’s van Søren Kierkegaard, de Deense theoloog van wie marxisten nog veel kunnen leren. Ieder revolutionair proces, zo geloofde Lenin, is niet geleidelijk maar repetitief, een beweging van het steeds maar weer herhalen van het begin.
Hoe kunnen we beter weergeven waar we ons vandaag de dag bevinden? Na de ‘duistere ramp’ van 1989, die een definitief einde maakte aan het tijdperk dat begon met de Oktoberrevolutie van 1917, kan men niet langer enige continuïteit toeschrijven aan wat ‘links’ de afgelopen twee eeuwen heeft betekend. Hoewel onuitwisbare momenten zoals het jakobijnse hoogtepunt van de Franse Revolutie en de Oktoberrevolutie in ons geheugen gegrift zullen blijven, zijn die verhalen voorbij. Alles moet opnieuw worden doordacht vanuit een nieuw vertrekpunt.
Een frisse benadering is belangrijker dan ooit nu het mondiale kapitalisme de enige echte revolutionaire kracht is geworden. Wat overblijft van links is geobsedeerd door het beschermen van de oude verworvenheden van de welvaartsstaat, een project dat grotendeels negeert hoezeer het kapitalisme de structuur van onze samenlevingen heeft veranderd in de afgelopen decennia.
HOLIDAY SALE: PS for less than $0.7 per week
At a time when democracy is under threat, there is an urgent need for incisive, informed analysis of the issues and questions driving the news – just what PS has always provided. Subscribe now and save $50 on a new subscription.
Subscribe Now
Er zijn natuurlijk uitzonderingen. Onder de zeldzame theoretici en politici die dit proces hebben herkend voor wat het is, is Yanis Varoufakis. Hij stelt dat het kapitalisme aan het veranderen is in techno-feodalisme, en dat de traditionele antikapitalistische retoriek daarom zijn kracht verliest. De implicatie is dat we de sociaaldemocratie en haar centrale idee van een links-liberale welvaartsstaat moeten opgeven.
Op een echt leninistische manier ziet Varoufakis dat het object van onze kritische analyse (het kapitalisme) is veranderd en dat wij mee moeten veranderen. Anders helpen we het kapitalisme alleen maar om zichzelf in een nieuwe vorm nieuw leven in te blazen.
Lenins vorm van pragmatisme is zeker niet alleen beschikbaar voor links. Vorige maand riep Ami Ayalon, een voormalige leider van Shin Bet (Israëls binnenlandse veiligheidsdienst), op tot een paradigmaverschuiving: ‘Wij Israëli’s zullen pas veiligheid hebben als zij, de Palestijnen, hoop zullen hebben. Dat is de vergelijking.’ Omdat Israël pas veilig zal zijn als de Palestijnen hun eigen staat hebben, zouden de Israëlische autoriteiten Marwan Barghouti, de gevangen leider van de Tweede Intifada, moeten vrijlaten om de onderhandelingen te leiden om er een te creëren.
‘Kijk naar de Palestijnse peilingen,’ zegt Ayalon. ‘Hij is de enige leider die de Palestijnen naar een staat naast Israël kan leiden. In de eerste plaats omdat hij gelooft in het concept van twee staten, en in de tweede plaats omdat hij zijn legitimiteit heeft gewonnen door in onze gevangenissen te zitten.’ Velen zien Barghouti (die al ruim twee decennia gevangen zit) inderdaad als een soort Palestijnse Nelson Mandela.
Of kijk eens naar een nog verrassender voorbeeld. Vorige week publiceerde de Oekraïense legerleider, Valeriy Zaluzhnyi, naar aanleiding van berichten in de media dat hij mogelijk binnenkort uit zijn functie zou worden ontheven, een commentaar waarin hij zijn prioriteiten voor Oekraïne uiteenzette en de hoogste prioriteiten voor de oorlogsinspanningen aanwees. ‘De uitdaging voor onze strijdkrachten mag niet worden onderschat,’ schreef hij. ‘Het is het creëren van een compleet nieuw staatssysteem van technologische herbewapening.’
Dat betekent een verdubbeling van ‘onbemande systemen – zoals drones – samen met andere soorten geavanceerde wapens, die voor Oekraïne de beste manier zijn om te voorkomen dat we in een positionele oorlog terechtkomen, waarin we niet in het voordeel zijn.’ De ‘IJzeren Generaal,’ zoals hij soms wordt genoemd, erkende vervolgens dat Oekraïne zich moet voorbereiden op een vermindering van militaire steun, nu belangrijke bondgenoten worstelen met hun eigen politieke spanningen.
Ik zie Zaluzhnyi’s korte commentaar als een leninistische (dat wil zeggen principieel-pragmatische) interventie. Het is waar dat radicaal-linksen en Zaluzhnyi zelf deze typering als absurd zullen beschouwen, en ik ben geen expert als het gaat om de huidige machtsstrijd in Oekraïne of om Zaluzhnyi’s rol daarin. Ik zeg alleen dat Zaluzhnyi trouw aan het doel (het behouden van de onafhankelijkheid en territoriale integriteit van Oekraïne als een democratische staat) handig heeft gecombineerd met een concrete analyse van de situatie op het slagveld.
Om het ronduit te zeggen: we zijn de heroïsche fase van volksverzet tegen de indringer en persoonlijke gevechten aan het front voorbij. Oekraïne moet zich heroriënteren door nieuwe technologieën te gebruiken die geschikt zijn voor een langdurige oorlog en door de groeiende terughoudendheid van westerse landen om onbeperkt hulp te bieden vóór te zijn. Oekraïne zal ook zijn eigen zaken op orde moeten krijgen, door daadkrachtiger op te treden tegen corruptie en oligarchen, en door duidelijk te verwoorden waar het voor vecht.
Bovenal heeft Oekraïne een gedeelde visie nodig die niet bekrompen nationalistisch is of bepaald wordt door de verdenking dat Oekraïens links pro-Russisch is. Om de gevolgen van de uitputting door de oorlog te weerstaan, moeten de Oekraïners in de huid kruipen van Lenins bergbeklimmer.
Vertaling: Menno Grootveld