GettyImages-1245824814 Contributor/Getty Images

Het opeten van de laatste kannibaal

LJUBLJANA – Herinnert u zich het verhaal van de ontdekkingsreiziger die voor het eerst een inheemse stam ontmoet? ʻZijn er kannibalen onder jullie?ʼ vraagt hij. ʻNee,ʼ antwoorden ze, ʻwe hebben gisteren de laatste opgegeten.ʼ Als men een beschaafde gemeenschap wil vormen door de laatste kannibaal op te eten, moet de laatste daad anders worden genoemd. Het is een soort erfzonde die uit het geheugen moet worden gewist.

Evenzo werd de transitie naar een moderne rechtsorde in het Amerikaanse ʻWilde Westenʼ  bewerkstelligd door het begaan van meedogenloze misdaden en het creëren van mythen om die te verdoezelen. Zoals een personage in de western The Man Who Shot Liberty Valance van John Ford het verwoordde: ʻAls de legende een feit wordt, zorg er dan voor dat de legende in druk verschijnt.ʼ

Maar de ʻfeitenʼ die voortkomen uit legendes zijn geen controleerbare waarheden. Het zijn eerder sociale artefacten: gedeelde ideeën die de basis vormen van de feitelijk bestaande sociaal-politieke orde. Als genoeg mensen ze zouden verwerpen, zou de hele orde uiteenvallen.

Deze sociale artefacten maken het mogelijk dat de oorspronkelijke zonden van een samenleving op de achtergrond blijven, waar ze geruisloos hun werk blijven doen omdat de moderne beschaving nog steeds op barbarij steunt. Bedenk hoe het juridische machtsapparaat werd gebruikt om de buitengerechtelijke praktijk van marteling goed te keuren door het ʻuitgebreide ondervragingʼ te noemen.

Maar nu is er een nieuw soort politieke dispensatie aan het ontstaan. Zoals de filosofe Alenka Zupančič opmerkt in haar nieuwe boek Let Them Rot (waarop ik me hier uitgebreid baseer), hebben we steeds meer leiders die trots zijn op hun misdaden, ʻalsof het om een soort fundamenteel moreel verschil of om een verschil in karakter gaat, namelijk “de moed hebben,” “het lef,” om het openlijk te doen.ʼ Maar, zo haast Zupančič zich eraan toe te voegen,

ʻwat lijkt op moedige overtreding van de staatswetten door het vermijden van de “hypocrisie” die deze wetten soms vereisen, is niets meer dan een directe identificatie met de obscene keerzijde van de staatsmacht zelf, en niets anders. Zij “overtreden” hun eigen wetten. Daarom blijven deze leiders, zelfs als ze aan de macht zijn, doen alsof ze tegen de bestaande macht in opstand komen – noem het de “deep state” of iets anders.ʼ

Secure your copy of PS Quarterly: Age of Extremes
PS_Quarterly_Q2-24_1333x1000_No-Text

Secure your copy of PS Quarterly: Age of Extremes

The newest issue of our magazine, PS Quarterly: Age of Extremes, is here. To gain digital access to all of the magazine’s content, and receive your print copy, subscribe to PS Premium now.

Subscribe Now

Uiteraard roept deze beschrijving beelden op van Donald Trump, die deze maand nog opriep tot de ʻontbindingʼ van de Amerikaanse grondwet. Maar natuurlijk is ook in Rusland de schijn verdwenen. Tien maanden lang heeft president Vladimir Poetin volgehouden dat er geen oorlog was in Oekraïne, en gewone Russen riskeerden strafrechtelijke vervolging als ze iets anders beweerden. Maar nu heeft Poetin zijn eigen regel gebroken en erkend dat Rusland in oorlog is.

Ook Jevgeni Prigozjin, een kompaan van Poetin, heeft lang ontkend dat hij iets te maken had met de Wagner-groep van Russische huurlingen. Hij heeft nu echter toegegeven dat hij de groep heeft opgericht en dat hij zich heeft gemengd in de Amerikaanse verkiezingen en dat zal blijven doen.

Door politieke figuren als Trump en Poetin wordt ʻmoedʼ zo geherdefinieerd als de bereidheid om de wetten van de staat te overtreden als de belangen van de staat – of die van henzelf – dat vereisen. De implicatie is dat de beschaving alleen standhoudt als er dappere patriotten zijn die het vuile werk opknappen. Dit is een uitgesproken rechtse vorm van ʻheldendom.ʼ Het is makkelijk om nobel te handelen voor je land – zonder je leven ervoor op te offeren – maar alleen degenen die werkelijk ʻmoedigʼ zijn kunnen het opbrengen om er misdaden voor te plegen.

Vandaar dat Heinrich Himmler, de architect van de Holocaust, in 1943 sprak van ʻeen hoofdstuk van glorie in onze geschiedenis dat nooit is geschreven en dat nooit geschreven zal worden.ʼ De vraag was wat te doen met joodse vrouwen en kinderen. ʻIk besloot hier een volkomen duidelijke oplossing voor te vinden,ʼ zei Himmler op een bijeenkomst van SS-officieren. ʻIk vond het niet verantwoord om de mannen uit te roeien … en de wrekers in de vorm van de kinderen te laten opgroeien voor onze zonen en kleinkinderen. De moeilijke beslissing moest worden genomen om dit volk van de aardbodem te laten verdwijnen.ʼ

Maar in het Rusland van vandaag raakt het idee dat wreedheden ʻnooit geschreven zullen wordenʼ steeds meer uit de mode. In plaats van het opeten van kannibalen te negeren, worden dergelijke daden in de wet opgenomen. Op 14 december heeft de Russische Doema (wetgevende macht) een wetsvoorstel aangenomen waarin staat dat alle wreedheden die in Donetsk, Luhansk, Zaporizhzhia en Kherson zijn begaan vóór de annexatie van deze Oekraïense regioʼs ʻniet zullen worden beschouwd als een misdrijf dat strafbaar isʼ als ze worden geacht ʻin het belang van de Russische Federatieʼ te zijn geweest.

Hoe dit zal worden vastgesteld is onduidelijk; maar we kunnen veilig aannemen dat alle martelingen, verkrachtingen, moorden, plunderingen en vernielingen door Russische troepen zullen worden goedgepraat – en zelfs toegejuicht. Het doet denken aan de paradox in Sophoclesʼ Antigone: het is riskanter de moraal te gehoorzamen dan medeplichtig te worden aan criminaliteit.

De historicus Timothy Garton Ash merkt op dat ʻde Russische cultuur het onschuldige slachtoffer is geworden van Poetins zelfvernietigende kannibalisme. De tijd is dan ook gekomen om ons af te vragen of Vladimir Poetin, objectief gezien, een agent is van het Amerikaanse imperialisme. Want geen enkele Amerikaan heeft ooit half zoveel schade toegebracht aan wat Poetin de “Russische wereld” noemt als de Russische leider zelf.ʼ De Kazachse journalist Arman Shuraev kwam met een soortgelijke analyse en hekelde onlangs de intimiderende ambassadeur van Rusland in zijn land: ʻRussofobie is alles wat je hebt bereikt met je stomme acties. … Jullie zijn idioten. Jullie zijn kannibalen die zichzelf opeten.ʼ

Paradoxaal genoeg maakt Ruslands oefening in valse transparantie de mystificaties van de staatsmacht nog gevaarlijker, door onze morele gevoeligheden uit te hollen. Het laat zien waarom we figuren als WikiLeaks-oprichter Julian Assange meer dan ooit nodig hebben. Assange is onze Antigone. Al jaren wordt hij vastgehouden in een ʻondode,ʼ geïsoleerde toestand, in afwachting van uitlevering aan de Verenigde Staten, omdat hij als spion voor het volk heeft gediend en slechts een klein deel van de obscene, duistere keerzijde van het Amerikaanse beleid openbaar heeft gemaakt. Hoewel Assange wellicht enkele zeer problematische dingen heeft gedaan, is mijn wens voor het nieuwe jaar dat president Joe Biden echte moed toont en de aanklachten tegen hem laat vallen.

Vertaling: Menno Grootveld

https://prosyn.org/YZW59Qgnl