BERLIJN – Er zijn nog maar een paar maanden te gaan voordat Groot-Brittannië de Europese Unie formeel zal verlaten. Tot nu toe is het debat over de Brexit voornamelijk in economische termen gevoerd. Mocht Groot-Brittannië het blok verlaten zonder wederzijdse afspraken, dan zal de schade waarschijnlijk aanzienlijk zijn. En zoals de zaken er nu voorstaan, zijn dergelijke afspraken bepaald niet gegarandeerd.
Een “harde Brexit” zou inhouden dat op 29 maart 2019 om 11 uur Britse tijd een einde komt aan het Britse lidmaatschap van alle EU-verdragen – zoals de douane-unie en de gemeenschappelijke markt – en de internationale handelsovereenkomsten die de EU heeft gesloten. Groot-Brittannië zou louter een derde partij worden, met verreikende gevolgen voor de handel met de EU – niet in de laatste plaats chaos aan de Britse grens.
Maar de Brexit zal uiteraard ook verreikende politieke gevolgen hebben. In termen van de dagelijkse gang van zaken wordt de EU vooral beschouwd als een gemeenschappelijke markt en een douane-unie. Maar in de kern is zij een politiek project, gebaseerd op een specifiek idee over het Europese statensysteem. Dit idee – niet de economische kant van de zaak – is waar de Brexit werkelijk over gaat. En het is de reden dat het Britse besluit om de EU te verlaten – met of zonder afspraken – een enorme invloed zal uitoefenen op de 21e-eeuwse Europese orde.
De kleine meerderheid van de Britten die in het referendum van 2016 voor “Leave” hebben gestemd, maakten zich niet druk over de economische voorspoed, maar over het opeisen van de volledige politieke soevereiniteit. Zij definiëren soevereiniteit niet in termen van objectieve feiten over het heden of de toekomst van Groot-Brittannië, maar in termen van het verleden van Groot-Brittannië als een wereldmacht in de 19e eeuw. Het maakt niet uit dat Groot-Brittannië nu een middelgrote Europese macht is met weinig tot geen kans om ooit weer een mondiale speler te worden – binnen of buiten de EU.
Als de rest van het continent het Britse voorbeeld zou volgen en de voorkeur zou geven aan de 19e in plaats van de 21e eeuw, zou de EU uiteenvallen. Ieder land zou teruggedrongen worden in een moeizaam systeem van soevereine staten die strijden om de suprematie en voortdurend elkaars ambities aftasten.
Onder dergelijke omstandigheden zouden Europese landen iedere echte macht ontberen, en zich dus voorgoed van het wereldtoneel moeten terugtrekken. Europa, verscheurd tussen Transatlanticisme en Eurazianisme, zou een gemakkelijke prooi worden voor de niet-Europese grootmachten van de 21e eeuw. In een worst-case scenario zou Europa zelfs een arena kunnen worden voor de gevechten van die grootmachten. De Europeanen zouden niet langer over hun eigen toekomst kunnen beschikken; over hun lot zou elders beslist worden.
The newest issue of our magazine, PS Quarterly: Age of Extremes, is here. To gain digital access to all of the magazine’s content, and receive your print copy, subscribe to PS Premium now.
Subscribe Now
De oude, in aanzien en macht inboetende Europese orde van de 19e eeuw is oorspronkelijk voortgekomen uit de Dertigjarige Oorlog (1618-1648). Het middeleeuwse systeem dat eraan vooraf ging, gebaseerd op een universele kerk en een universeel keizerrijk, was tijdens de Reformatie ten onder gegaan. Na een reeks godsdienstoorlogen en de vestiging van sterke territoriale machten, werd dit systeem vervangen door het “Westfaalse systeem” van soevereine staten.
Tijdens de daaropvolgende eeuwen regeerde Europa over de wereld, en was Groot-Brittannië zelf de dominante Europese macht. Maar het Westfaalse systeem werd vernietigd door de twee wereldoorlogen van de eerste helft van de 20e eeuw – die in feite allebei Europese oorlogen voor wereldoverheersing waren. Toen de kanonnen in 1945 eindelijk zwegen, waren de Europeanen – zelfs de triomferende Europese geallieerden – in de praktijk hun soevereiniteit kwijtgeraakt. Het Westfaalse systeem werd vervangen door de bipolaire orde van de Koude Oorlog, waarin de soevereiniteit berustte bij de twee niet-Europese kernmachten: de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie.
De EU was bedacht als een poging om op vreedzame wijze de Europese soevereiniteit te herwinnen, door de nationale belangen van de Europese staten bij elkaar te brengen en op elkaar af te stemmen. Het doel van deze poging is altijd geweest een terugval in het oude systeem van machtsrivaliteit, tegengestelde allianties en hegemonistische strijd te voorkomen. En de sleutel tot het succes ervan was een continentaal systeem, gebaseerd op economische, politieke en juridische integratie.
De Brexit heeft de materiële gevolgen van deze mate van integratie scherp in reliëf gezet. In de loop van de Britse onderhandelingen met de EU stak een oud probleem opnieuw de kop op: de Ierse kwestie. Toen de Ierse republiek en Groot-Brittannië eenmaal allebei tot de EU behoorden, verdween de drang naar de hereniging van Ierland, en kon de decennialange burgeroorlog tussen katholieken en protestanten in Noord-Ierland ten einde gebracht worden. De praktische realiteit van EU-integratie betekende dat het er niet langer toe deed tot welk land Noord-Ierland behoorde. Maar nu de Brexit de geschiedenis in de achteruitrijdstand zet, dreigen de spoken uit het verleden terug te keren.
De Europeanen moeten de Ierse kwestie nauwlettend in de gaten houden, want er liggen nog meer van dergelijke conflicten op de loer op het continent. Er is een nieuwe wereldorde in opkomst, die gecentreerd zal zijn rond de Pacific en niet rond de Atlantische Oceaan. Europa heeft één – slechts één – kans om deze historische transitie tot een goed einde te brengen. De oude Europese natiestaten zullen geen match zijn voor de nieuwe concurrentie, tenzij ze verenigd optreden. En zelfs dan zal het bereiken van Europese soevereiniteit een enorme, geconcentreerde inzet van politieke wil en vindingrijkheid vergen.
Het verlangen naar een roemrijk verleden is het laatste dat de Europeanen zal helpen de problemen waarmee zij worden geconfronteerd aan te kunnen pakken. Geheel naar zijn aard is het verleden voorbij. Met of zonder Groot-Brittannië moet Europa haar toekomst ter hand nemen.
To have unlimited access to our content including in-depth commentaries, book reviews, exclusive interviews, PS OnPoint and PS The Big Picture, please subscribe
French President Emmanuel Macron’s decision to dissolve the National Assembly and call a snap election now looks like a brilliant move. Although his allies finished second, the far right has been left far from power – at least for now.
assesses the surprising result of France’s snap parliamentary election and suggests what may lie ahead.
BERLIJN – Er zijn nog maar een paar maanden te gaan voordat Groot-Brittannië de Europese Unie formeel zal verlaten. Tot nu toe is het debat over de Brexit voornamelijk in economische termen gevoerd. Mocht Groot-Brittannië het blok verlaten zonder wederzijdse afspraken, dan zal de schade waarschijnlijk aanzienlijk zijn. En zoals de zaken er nu voorstaan, zijn dergelijke afspraken bepaald niet gegarandeerd.
Een “harde Brexit” zou inhouden dat op 29 maart 2019 om 11 uur Britse tijd een einde komt aan het Britse lidmaatschap van alle EU-verdragen – zoals de douane-unie en de gemeenschappelijke markt – en de internationale handelsovereenkomsten die de EU heeft gesloten. Groot-Brittannië zou louter een derde partij worden, met verreikende gevolgen voor de handel met de EU – niet in de laatste plaats chaos aan de Britse grens.
Maar de Brexit zal uiteraard ook verreikende politieke gevolgen hebben. In termen van de dagelijkse gang van zaken wordt de EU vooral beschouwd als een gemeenschappelijke markt en een douane-unie. Maar in de kern is zij een politiek project, gebaseerd op een specifiek idee over het Europese statensysteem. Dit idee – niet de economische kant van de zaak – is waar de Brexit werkelijk over gaat. En het is de reden dat het Britse besluit om de EU te verlaten – met of zonder afspraken – een enorme invloed zal uitoefenen op de 21e-eeuwse Europese orde.
De kleine meerderheid van de Britten die in het referendum van 2016 voor “Leave” hebben gestemd, maakten zich niet druk over de economische voorspoed, maar over het opeisen van de volledige politieke soevereiniteit. Zij definiëren soevereiniteit niet in termen van objectieve feiten over het heden of de toekomst van Groot-Brittannië, maar in termen van het verleden van Groot-Brittannië als een wereldmacht in de 19e eeuw. Het maakt niet uit dat Groot-Brittannië nu een middelgrote Europese macht is met weinig tot geen kans om ooit weer een mondiale speler te worden – binnen of buiten de EU.
Als de rest van het continent het Britse voorbeeld zou volgen en de voorkeur zou geven aan de 19e in plaats van de 21e eeuw, zou de EU uiteenvallen. Ieder land zou teruggedrongen worden in een moeizaam systeem van soevereine staten die strijden om de suprematie en voortdurend elkaars ambities aftasten.
Onder dergelijke omstandigheden zouden Europese landen iedere echte macht ontberen, en zich dus voorgoed van het wereldtoneel moeten terugtrekken. Europa, verscheurd tussen Transatlanticisme en Eurazianisme, zou een gemakkelijke prooi worden voor de niet-Europese grootmachten van de 21e eeuw. In een worst-case scenario zou Europa zelfs een arena kunnen worden voor de gevechten van die grootmachten. De Europeanen zouden niet langer over hun eigen toekomst kunnen beschikken; over hun lot zou elders beslist worden.
Secure your copy of PS Quarterly: Age of Extremes
The newest issue of our magazine, PS Quarterly: Age of Extremes, is here. To gain digital access to all of the magazine’s content, and receive your print copy, subscribe to PS Premium now.
Subscribe Now
De oude, in aanzien en macht inboetende Europese orde van de 19e eeuw is oorspronkelijk voortgekomen uit de Dertigjarige Oorlog (1618-1648). Het middeleeuwse systeem dat eraan vooraf ging, gebaseerd op een universele kerk en een universeel keizerrijk, was tijdens de Reformatie ten onder gegaan. Na een reeks godsdienstoorlogen en de vestiging van sterke territoriale machten, werd dit systeem vervangen door het “Westfaalse systeem” van soevereine staten.
Tijdens de daaropvolgende eeuwen regeerde Europa over de wereld, en was Groot-Brittannië zelf de dominante Europese macht. Maar het Westfaalse systeem werd vernietigd door de twee wereldoorlogen van de eerste helft van de 20e eeuw – die in feite allebei Europese oorlogen voor wereldoverheersing waren. Toen de kanonnen in 1945 eindelijk zwegen, waren de Europeanen – zelfs de triomferende Europese geallieerden – in de praktijk hun soevereiniteit kwijtgeraakt. Het Westfaalse systeem werd vervangen door de bipolaire orde van de Koude Oorlog, waarin de soevereiniteit berustte bij de twee niet-Europese kernmachten: de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie.
De EU was bedacht als een poging om op vreedzame wijze de Europese soevereiniteit te herwinnen, door de nationale belangen van de Europese staten bij elkaar te brengen en op elkaar af te stemmen. Het doel van deze poging is altijd geweest een terugval in het oude systeem van machtsrivaliteit, tegengestelde allianties en hegemonistische strijd te voorkomen. En de sleutel tot het succes ervan was een continentaal systeem, gebaseerd op economische, politieke en juridische integratie.
De Brexit heeft de materiële gevolgen van deze mate van integratie scherp in reliëf gezet. In de loop van de Britse onderhandelingen met de EU stak een oud probleem opnieuw de kop op: de Ierse kwestie. Toen de Ierse republiek en Groot-Brittannië eenmaal allebei tot de EU behoorden, verdween de drang naar de hereniging van Ierland, en kon de decennialange burgeroorlog tussen katholieken en protestanten in Noord-Ierland ten einde gebracht worden. De praktische realiteit van EU-integratie betekende dat het er niet langer toe deed tot welk land Noord-Ierland behoorde. Maar nu de Brexit de geschiedenis in de achteruitrijdstand zet, dreigen de spoken uit het verleden terug te keren.
De Europeanen moeten de Ierse kwestie nauwlettend in de gaten houden, want er liggen nog meer van dergelijke conflicten op de loer op het continent. Er is een nieuwe wereldorde in opkomst, die gecentreerd zal zijn rond de Pacific en niet rond de Atlantische Oceaan. Europa heeft één – slechts één – kans om deze historische transitie tot een goed einde te brengen. De oude Europese natiestaten zullen geen match zijn voor de nieuwe concurrentie, tenzij ze verenigd optreden. En zelfs dan zal het bereiken van Europese soevereiniteit een enorme, geconcentreerde inzet van politieke wil en vindingrijkheid vergen.
Het verlangen naar een roemrijk verleden is het laatste dat de Europeanen zal helpen de problemen waarmee zij worden geconfronteerd aan te kunnen pakken. Geheel naar zijn aard is het verleden voorbij. Met of zonder Groot-Brittannië moet Europa haar toekomst ter hand nemen.
Vertaling: Menno Grootveld